Close

5 november 2018

De kanarie in de kolenmijn4 min leestijd

De afgelopen dagen moet ik steeds vaker aan Hanneke Groenteman denken. In december 2016 presenteerde ze het programma De Kanarie in de Kolenmijn, over oprukkend antisemitisme in Nederland en Europa. NRC Handelsblad interviewde haar vlak voor de eerste uitzending. Groenteman was zich doodgeschrokken van het gevoel dat leefde onder jongeren– veelal met een migratieachtergrond. Ze citeert een opperrabbijn: ‘de haat die begint met Joden, eindigt nooit met Joden’. Enfin, u snapt de titel van de serie en dit stuk.

Waar Groenteman inzoomde op het antisemitisme dat vaak voortkwam uit antizionisme, lijkt de “ouderwetse” Jodenhaat ook weer helemaal terug: die van complottheorieën over geheime financiering van onheuse projecten, ondermijning van de macht en antiwesterse sentimenten. Hét mikpunt van het hedendaagse antisemitisme kan u niet ontgaan zijn: George Soros, waarover zo dadelijk meer.

De geschiedenis van het antisemitisme is bijna net zo oud als die van het jodendom zelf, maar kwam gedurende de middeleeuwen in een stroomversnelling. Joden zouden Jezus vermoord hebben, bloedzuigers zijn en tijdens satanische rituelen kinderen offeren. Ook werd hen kwalijk genomen zich bezig te houden met zondige daden als het uitlenen van geld met rente. De christelijke elite maakte trouwens wel veelvuldig gebruik van deze zonden; zie de bouw van vele abdijen en kathedralen door financiering van de joodse Lord Aaron van Lincoln in de vroege dertiende eeuw.

De kathedraal in Lincoln zit – ondanks de financiering – vol verwijzingen naar dit soort complotten. Neem het verhaal van Little Saint Hugh of Lincoln, die in 1225 gemarteld en gekruisigd zou zijn door joden.[1] Naar verluidt reconstrueerden de joden de kruisiging van Christus in een pervers ritueel. De nabestaanden vonden steun bij koning Henry III, en in 1254 werden achttien joden ter dood veroordeeld. In 1791 werd zijn tombe van Little Saint Hugh geopend, en bleek zijn stoffelijk overschot in perfecte staat. Desalniettemin werden de namen van de ter dood veroordeelde joden pas in 1959 gezuiverd.

De kruistochten (vanaf 1095) en het Vierde Concilie van Lateranen (1215) hadden de joodse gemeenschap in Europa vogelvrij verklaard. In 1181 werden ze verbannen uit Frankrijk, in 1290 uit Engeland en in 1492 van het Iberisch schiereiland. Deze vier eeuwen kenmerkten zich door zogeheten blood libels, geruchten over joden waar het er telkens op neerkwam dat ze de moordenaars van Jezus Christus waren, er moorddadige rituelen op nahielden en geen plek in de Europese samenleving verdienden.

De moderne geschiedenis mag voor eenieder bekend zijn: eind negentiende eeuw vond grootschalige migratie plaats (procentueel gezien ruim drie keer groter dan nu) en wederom was de zondebok eenvoudig gevonden: de joodse gemeenschap.[2] Onder leiding van de Oostenrijk-Hongaarse journalist Theodor Herzl ontstond het zionistisch ideaal: een joodse staat, ver weg van het antisemitisme in Europa. Voor ruim zes miljoen joden kwam dit te laat: zij vonden gedurende de Tweede Wereldoorlog hun dood in Duitse concentratie- en vernietigingskampen.

0000102579

Daar komt de connectie met George Soros om de hoek kijken. Volgens complotdenkers zou deze Hongaars-Amerikaanse, joodse multimiljardair zich gedurende de Holocaust verrijkt hebben over de ruggen van slachtoffers in de concentratiekampen. Gezien Soros’ leeftijd – hij werd geboren op 12 augustus 1930 en was veertien toen de laatste concentratiekampen werden bevrijd – lijkt dat vrij onwaarschijnlijk. De parallel met de middeleeuwen is zodoende snel gemaakt: rationeel gezien weten óók complotdenkers dat de verhalen niet kloppen, toch houden de misselijkmakende beschuldigen stand. Het is volstrekt onbelangrijk of de aantijgingen realistisch zijn, als het er maar véél zijn.

Op basis van bovenstaande alinea zou je denken: ah joh, laat die gekkies op Reddit en andere obscure internetfora lekker hun gang gaan. Het probleem is: de Jodenhaat van vandaag de dag wordt in recordtempo salonfähig. Afgelopen zaterdag mocht Forum voor Democratie-lijsttrekker Thierry Baudet in het radioprogramma Met het Oog op Morgen ongestoord zijn gal spuwen over het liefdadigheidswerk van George Soros, waar volgens Baudet ‘onderzoek naar gedaan moet worden’. Dat is overigens nergens voor nodig: zijn organisatie Open Society Foundation is behoorlijk transparant.

Dat de opperrabbijn die Groenteman eind december sprak stelt dat ‘de haat die begint met Joden, nooit eindigt met Joden’, doet afbreuk aan het lijden van het Joodse volk. We lopen het risico hun lijdensweg slechts te zien als een prelude voor een lijden dat ons allen treft. Toch snijdt de vergelijking met de kanarie in de kolenmijn in haar griezelige eenvoud hout: de joodse bevolking is historisch gezien té vaak het eerste slachtoffer van vreemdelingenhaat geweest.

Zondag sprak minister Sigrid Kaag tijdens de Abel Herzberglezing over de groeiende xenofobie in Nederland. De toespraak was niet alleen een oase van eruditie, levenservaring en eloquentie, maar ook een waarschuwing: het is tijd dat de stille, tolerante meerderheid van zich laat horen. Want als er op antisemitisme of andersoortige xenofobie leegte en stilte volgt, wordt die opgevuld met haat.

 

 

Expliciete voorbeelden van geruchten die vandaag de dag circuleren over George Soros zijn bewust weggelaten. Thierry Baudet heeft zelf – voor zover bij de auteur bekend – nooit de link tussen de Holocaust en George Soros gemaakt. Een zoektochtje van enkele minuten volstaat om te zien dat vooraanstaande “journalisten” of “opiniemakers” dit wél doen.

[1] Stephen Lachs, ‘The Legend of Little Hugh’, Western Folklore 19 (1960) 1, p. 61-62.

[2] Luke Martell, The Sociology of Globalization (Cambridge 2017), p. 89

 

 

Dit bericht is oorspronkelijk gepubliceerd op 1 oktober 2018 op http://quintenvdw.wordpress.com

Geef een reactie

Het e-mailadres wordt niet gepubliceerd. Vereiste velden zijn gemarkeerd met *